BMT-nin statistikasına görə İranda əhalinin ümumi sayının 40%-nı təşkil edən 30 milyon azərbaycan türkü yaşayır.

Güney Azərbaycanda həbs olunan Milli və siyasi fəallarla bağlı işgəncələrə və digər qəddar, qeyri-insani, ləyaqəti alçaldan davranış və cəza növlərinə son verilməsi üçün , BMT və  digər beynəlxalq təşkilatlar Xüsusi Məruzəçisi olan ekspert qrupu formalaşdırımalıdır.

BMT-nin  statistikasına görə  İranda əhalinin ümumi sayının 40%-nı təşkil edən  30 milyon azərbaycan türkü yaşayır. Lakin, 80 ildir ki, onlar fars dilinin təsiri altında assimilyasiya siyasətinə məruz qalmaqdadırlar.Bölgədə və dünyada beynəlxalq terror şəbəkəsinin koordinasiya mərkəzi rolunu  oynayan, “Şər üçbucağı”nın  tərkib hissəsi olan, nüvə silahlarına malik olmaq istəyən  molla rejiminin ölkə daxilində qeyri – fars millətlərin milli – mənəvi varlığının məhv edilməsi istiqamətində  apardığı şovinist siyasət bu hadisələr zamanı   Güney Azərbaycan milli fəallarına qarşı tətbiq erdiyi  qeyri-insani davranışlarında  bir daha üzə çıxdı. May – iyun hadisələrində öldürülən insanların bir çoxlarının cəsədi indiyədək ailələrinə qaytarılmayıb. Qaytarılan hər bir cəsəd  üçün isə ailələrindən onların öz əcəli ilə ölmələri barədə yazılı iltizam və 2500 ABŞ dolları məbləğində güllə pulu  alınıb.
 Bu siyasəti davam etdirən molla hakimiyyəti  son 28 ildə Azərbaycan türklərinin  milli və mənəvi dəyərlər sistemini təhqir etməklə basqı altında saxlayıb  və bu təhqirlər dövlət siyasəti səviyyəsində aparılıb. İran KİV, televiziya və radiolarda  orada yaşayan Azərbaycan türkləri həmişə savadsız, cəmiyyətdə  ən aşağı mövqe tutan təbəqə kimi göstərilib və alçaldılıb. Buna bir çox misallar gətirmək olar. Ən bariz nümunə isə 12 may 2006 – cı il tarixdə İran fars rejiminin rəsmi mətbuat orqanı sayılan ”İran” qəzetində azərbaycanlılara qarşı yönələn təhqiramiz karikatura və yazıdır. Rejimin növbəti təhqirinə etiraz əlaməti olaraq elə həmin tarixdə Güney Azərbaycan şəhərlərindəki universitetlərdə dinc aksiyalar başladı  və 30 milyon azərbaycanlının milli və insani hüquqlarının bərpası ilə bağlı tələblər irəli sürüldü. Lakin, hakimiyyətin bu haqlı tələblərə heç bir reaksiya verməməsi etirazları daha da artırdı və Güney Azərbaycanın Təbriz, Urmu, Ərdəbil, Zəncan, Makı, Marağa, Sulduz, Xiyov, Tehran və digər şəhərləri etiraz aksiyalarına qoşuldular. Hakimiyyətin güc strukturlarının hərbi müdaxiləsi ilə dinc kütləvi etiraz aksiyaları amansızcasına  yatırıldı və bizdə olan məlumatlara görə 92 nəfər öldürüldü, minlərlə insan yaralandı, 15 mindən çox insan tutularaq həbs edildi.

Güney Azərbaycan milli hərəkatının fəallarına qarşı həbsxanada və müvəqqəti saxlama kameralarında işgəncələr verildiyi barədə məlumatlar rəsmi qaydada təsdiqlənməsə də,  rejimin polis və ETTELAAT orqanları tərəfindən  fiziki və pisxoloji işgəncələrə məruz qalan insanların çox çətinliklə də olsa yazdıqları məktublar  və onlara tətbiq olunan işgəncələr  haqqında digər mənbələrdən əldə olunmuş bir sıra dəqiq  məlumatlar rejim numayəndələrinin soylədiklərinin tam əksini göstərir. Məlumatlar göstərir ki, son hadisələrlə əlaqədar  15 mindən cox  insanın həbsi barədə ailələrinə məlumat verməməklə yanaşı, bir çox hallarda onlar haqqında seçilən müvəqqəti həbslər  barədə məhkəmə qərarı da olmayıb. İndiyə qədər təhlükəsizlik orqanlarının və ETTELAAT-ın əməkdaşları basqın etdikləri ev və iş yerlərində  axtarış aparmaq üçün heç bir məhkəmə qərarı təqdim etməyiblər.

Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakta görə azadlıqdan məhrum edilmiş bütün şəxslər insan şəxsiyyətinə xas olan humanist rəftar və ləyaqətə,  hörmət edilməsi hüququna malikdir (maddə 10) . İranda isə milli və siyasi fəallara qarşı rejim məmurları tərəfindən amansızlıqla həyata  keçirilən fiziki və psixoloji işgəncələr tətbiq olunur. Milli və siyasi fəallar pantürkizmi yaymaq, hakimiyyət əleyhinə təbliğat  aparmaq, hakimiyyətdə olan şəxslərə qarşı sərt şüarlar səsləndirmək,  xaricdə fəaliyyət göstərən təşkilatlarla əlaqələr qurmaq, xarici qüvvələrlə əməkdaşlıq, xarici dövlətlərə cəsusluq etmək və onların planlarını həyata keçirmək və s. kimi ittihamlarla  işgəncələrə məruz qalırlar.  Işgəncələr həm ilkin  dindirilmələr zamanı,  həm   istintaq zamanı,    həbsxanada olarkən və həm də buraxıldıqdan sonra da davam etdirilir.  Məhkəmədə  isə onlar ictimai asayişi pozmaq, dövlət və xüsusi əmlaka xəsarət yetirmək, dövlət məmuruna müqavimət göstərmək və s. bu kimi ittihamlar əsasında həbs olunur, cərimə edilirlər. Bununla bərabər onlar həm də şəriat qanunları ilə əsaslandırılan şallaqlanmaya məruz qalırlar. Bu cəza növü ağır fiziki işgəncə hesab edilir.  

Ilkin dindirmələr zamanı və  həbs müddətində insanların kürək və yan nahiyəsinə, baş və cinsiyyət orqanlarına , ayağın altına müxtəlif ölçülərdən ibarət  şallaqlarla zərbələr vurulur.  Ayağın altı şişdikdən  və qanadıqdan sonra  iti uclu dəmir daraqlarla yaraları deşərək,  işgəncə olunan şəxsi yaralı ayaqlarla atılıb-düşməyə məcbur edirlər. Yaralı ayağı isti və duzlu suda saxlamaq, tapdamaq, dırnaqları  cıxarmaq,  və s. kimi işgəncə növləri iran zindanlarında adi hal kimi qəbul olunur.

Bundan başqa insanları qolu bağlı vəziyyətdə asılqandan asaraq  şallaqlayır,  xaça çəkir və qolun birini  açılıb – örtulən  qapıya bağlayaraq  saatlarla  bu vəziyyərdə saxlayırlar. Başlarına plastik torba keçirərək  boğulmaq halına salınan insanlar  da şallaqlanır, elektrikli dəyənək və əlcəklərlə döyülürlər. Işgəncə zamanı rejim  məmurları  siyasi fəallardan etiraflar  almaq və onları əməkdaşlığa məcbur etmək üçün aşağıda sadalan ən ağır fiziki və mənəvi  cəza növləri tətbiq edirlər: buruna, qulağa , sidik kanalına bərk cisimlər yeritmək, cinsiyyət orqanına  ağırçəkili daş asmaq, onları sıxmaq, şamla yandırmaq, ağrıdan huşunu itirmiş şəxsin  bədənin müxtəlif yerlərini  iti uclu dəmir əşyalarla deşmək, bədəndə müxtəlif  yaraların əmələ gəlməsi üçün dəri altına müxtəlif maye yeritmək, bədənin müxtəlif yerlərini siqaret və alışqanla yandırmaq,  toxmaq, zəncir və digər  ağır ,  bərk cisimlərlə  bədənin  müxtəlif yerlərinə xəsarət yetirmək,  qol, ayaq, qabırğa sındırmaq,  pilləkənlərdən itələmək,  qulaqlara ağır zərbə vuraraq beyində küy  yaratmaq və s.   İnsanları uzun müddət istintaq və işgəncə altında saxlayaraq onları saatlarla oyaq qalmağa məcbur edirlər. Bu cür  işgəncələr  gecə saatlarında   da davam etdirilir.

Digər tərəfdən həbsxanalarda şərait olduqca acınacaqlıdır.  Onlarla məhbus  dar, havasız ,  qaranlıq  kameralarda saxlanılır. Keyfiyyətsiz və az miqdarda qida  ilə təmin olunan bu insanlara  ayaqyoluna getməyə icazə verilmir. Məsələn, Təbriz həbsxanasında 650 məhbus  hər kamerada 115 həfər olmaqla 6 kamerada saxlanılırlar. Həbsxananın həyəti cəmi 350 kv.metrdir. 650 məhbus üçün cəmi iki hamam  var və yuyunmaq üçün verilən 15 dəqiqə vaxt üçün müəyyən məbləğ ödəməlisən. İmkansızlıqdan bu məbləği  ödəməyə bilməyənlər ora buraxılmırlar.

Bunun nəticəsidir ki, infeksion xəstəliklərə, müxtəlif dəri xəstəliklərinə yoluxmuş   

məhbuslarla bir yerdə saxlanılan sağlam insanlar da qısa vaxt ərzində eyni xəstəliklərə  yoluxurlar. Hər kamerada iki balaca nəfəslik var. Nəfəsliklər dəmir çərçivə və dəmir torla bağlandığından içəri havasız və rütubətlidir. Kif, nəm qoxusundan məhbuslarda göbələk, nəfəs yollarda xəstəliklər  yaranır. Məhbuslar açıq havada səhər və axşam cəmi 2 saat olurlar və həyətdə adamların sıxlığından addımlamaq mümkün deyil. Görüş günləri səhər  açıq havaya çıxmaq təxirə salınır. 4 ayaqyolundan cəmi 2 - si yararlıdır . Fiziki və psixoloji işgəncələrə məruz qalmaqla bərabər siyasi  məhbusların əksəriyyəti  belə ağır şəraitdə olan həbsxanalarda saxlamaqla həm  də mənəvi işgəncə edilirlər.

Həmçinin, psixoloji təzyiq kimi ailəli şəxslər  intim həyatlarını danışmağa məcbur edilir, onların üstünə sidik tökülür, onları işgəncə verən məmuru kürəkdə gəzdirməyə,   müxtəlif heyvan səsləri cıxarmağa,  özü-özünə təhqiredici şöyüşlər söyməyə məcbur edirlər. Məsələn, Muğan həbsxanasında işgəncə olunmuş və azadlığa buraxılmış   bir neçə  siyasi fəal öz ifadələrində göstərirlər ki, bizi tam soyunmağa məcbur edir, gözlərimizi, əl-qolumuzu bağlayaraq yerə yıxırdılar. Sonra da üzümüzə, bədənimizə sidik  tökərək təhqir edirdilər.  Eyni işgəncə üsulları Xiyov (Meşkin) və digər həbsxanalarda da tətbiq olunub. Xiyov  həbsxanasında olan bir hərəkatçı məmurlar tərəfindən zorlanmaya məruz qalmış və bundan psixoloji şok keçirmişdir. Qanaxma vəziyyətinə çatdırılan bu şəxsə tibbi yardım göstərilməyib və bədənin həmin hissəsində çirklənmə gedib.

Milli fəallara təzyiq vasitəsi kimi onların yaxın adamlarının onların gözləri qarşısında incidir və yaxud səslərini dinlədirlər.  Sepahe –pastaranın ETTELAAT idarəsinin  təcridxanasında saxlanılmış və işgəncələrə məruz qalmış Cahanbəxş Bəxtavər həbsdə olan digər qardaşı Çingiz Bəxtavərin işgəncə olunan zaman lentə yazılmış səsini və ona qarşı uydurularaq oxunan  ölüm hökmünü eşidən anda psixoloji sarsıntı keçirib və öz hərəkətlərini idarə etməyi belə itirib.   

Itkin düşmüş şəxslərin axtarışı üçü polis və ETTELAAT  orqanına  müraciət edən ailələrə  həmin şəxs barədə məlumarları olmadıqlarını deyirlər. Bunu da belə əsaslandırırlar ki, əgər bizim bu şəxs haqqında məlumatımız yoxdursa, deməli o şəxs ölüb.

Siyasi fəalların hər hansı işgəncələr haqqında ailələrinə məlumat verdikləri təqdirdə onları ən yaxın ailə üzvlərinin oğurlaması , tutulması, işgəncə edilməsi və  öldürülməsi ilə təhdid edirlər.  Mehdi Babayinin həyat yoldaşının beynəlxalq təşkilatlara ünvanladığı məktub buna sübutdur. O yazır : ETTELAAT məmurları

2 -3 gündən bir mənə zəng edib  təkid edirlər ki, bu haqda heç kimə heç nə deməyim. Əks təqdirdə məni də tutacaqları ilə hədələyirlər. 

Rejimin xüsusi xidmət orqanları və ETTELAAT məmurları həbs olunan şəxslərdən KİV –   üçün siyasi və milli fəaliyyəti   pisləmək  və  guya hərəkatın  xarici dövlətlər tərəfindən maliyyələşdirilməsi ilə bağlı yalan ifadələr  vermək tələb edirlər.  Məsələn, əvvəlcə 10 gün ETTELAAT – ın Təbrizdəki Şimalbağ meydanında yerləşən   müvəqqəti təcridxanasında işgəncə edilən   və hazırda Təbrizdə siyasi məhbusların 5 – ci koloniyasında ağır vəziyyətdə olan Mehdi (Oktay) Babai göstərilən təzyiq və işgəncələrə baxmayaraq, televiziya kanallarına bu məzmunlu müsahibə verməyəcəyini bəyan edib.  Eyni tələblər digər siyasi fəallara qarşı da qoyulub. Ancaq, onların hamısı bu tələbə boyun əyməyəcəklərini bildiriblər. 

Milli fəalların səhhətlərində yaranmış problemlərə biganə münasibət göstərilir. Fiziki cəhətdən zəifləyən bi insanlar adi tibbi müayinədən belə məhrumdur. Xüsusilə də ağır xəstəlik keçirən, ürək, böyrək xəstəliyindən əziyyət çəkən  və diyalizə ehtiyacı olanlara qarşı qəddarlıq nümayiş etdirilir .

Həbs olunan şəxslərin digər ailə üzvləri ilə əlaqə saxlamaq və yazışmalar aparmaq hüququnu məhdudlaşdırması, onlarının adlarının qeydə alınmaması, dindirilmədə iştirak edən şəxslərin adları və dindirmə prosesinin vaxtı barədə qeydlərin aparılmaması, tutulub saxlanılanlara həkim, vəkil və ailə üzvləri ilə görüş imkanının məhdudlaşdırılması və hətta yaşlı nəslin fars dilində danışa bilməmələrini bildikləri halda onların görüş zamanı    bu  dildə danışılması tələbi  azərbaycanlıları təhqir etməklə yanaşı, bu davranışlar həm də beynəlxalq konvensiyalarda nəzərdə tutulmuş standartların minimununa da cavab vermir.

Hələ də qeyri – qanuni zindanda saxlanılan hərəkatçıların böyük əksəriyyətinin yerləri  tez-tez dəyişdirilir,  onlar ailələrindən uzaq,  müxtəlif şəhərlərdəki həbsxanalara  göndərilir, tanınmış siyasi və milli fəallar təhlükəli və cinayətkar  məhbuslarla  bir yerdə saxlanılır,  onları yoluxucu  xəstəliyə tutulmuş məhbusların kameralarına salmaqla müxtəlif xəstəliklərə yoluxdururlar.  Belə ki,  bir çox milli fəallarımiz müxtəlif yoluxucu  xəstəliklərdən əziyyət çəkirlər.

Onlardan bir çoxlarının isə müvəqqəti saxlanma təcridxanalarında qeyri-qanuni olaraq həbsdən artıq müddətdə saxlandıqları  məlumdur. Bu hərəkatçılara işgəncə verilməsi halları davam etməkdədir. Ağır işgəncələr  altında öldürülənlərin cəsədləri  gecə saatlarında çaylara , şəhərin  ayrı-ayrı məhəllərinə, zibilliklərə  atılır ki, əksər hallarda onların şəxsiyyətini müəyyənləşdirmək mümkün olmur. Bu faktı demək kifayətdir ki, Təbrizdə  Elgölü adlanan  göldən tapılmış 5 cəsəddən yalnız ikisinin şəxsiyyəti məlumdur.  Onlardan biri təbriz sakini  18 yaşlı Behzad Səbuhinijaddır ki, onun qarnına daş bağlayaraq gölə atmışlar. Onun dişləri təmamılə sındırılıb, ayaq və qol sümükləri sındırılaraq ətdən ayrılıb, sifəti parçalanaraq tanınmaz hala salınıb. Bu şəxsin  ailə üzvlərinə xəbərdarlıq edilib ki, bu barədə  xarici mətbuata hər hansı məlumat verilərsə onları da bu aqibət gözləyir. Digər 3 nəfərin şəxsiyyəti barədə məlumat əldə etmək mümkün olmayıb.  

Güc strukturlarının hərbi müdaxiləsi zamanı yaralanan insanlar həbs olunmaqdan çəkinərək xəstəxanalara müraciət edə bilməyiblər.  Bu da öz – özlüyündə  bəzi hallarda acı nəticələrə gətirib çıxarıb. Belə ki, 23 may 2006 – cı il tarıxdə aksiya zamanı xüsusi təyinatlı qüvvələrin hücumuna məruz qalmış  Urmu şəhər sakini Eyvaz Səyyahiyə lazımi tibbi yardım göstərilməsi mümkün olmadığına görə ev şəraitində müalicə olunduğundan  aldığı xəsarət nəticəsində 2 gündən sonra həyatını dəyişib.

Azad olunan şəxslər çox ağır şərtlərlə müvəqqəti azadlığa buraxılırlar. Onlarla əvvəlcədən hazırlanmış müsahibələr aparılır, onlara  qarsı heç bir təzyiq edilmədiyi barədə məcburi iltizam alınır,  azadlığa çıxmaq üçün nəğd pul və yaxud daşınmaz əmlakın  girov qoyulur,  külli miqdarda cərimə tələb edilir.

Bu kimi şərtlər altında  müvəqqəti azadlığa çıxdıqdan sonra da onlara qarşı münasibət  əvvəlkindən heç nə ilə fərqlənmir. Onlar hər həftə özləri haqda ETTELAAT- a məlumat verməlidirlər.  Həmin vaxt da onlara qarşı fiziki və psixoloji təzyiqlər göstərilir.  Hazırda buraxılan  şəxslərin bütün fəaliyyətləri nəzarət altındadır . Onların  telefon danışıqları  dinlənilir ,  gələcək ittihamlar üçün yazılaraq saxlanılır. Aldığımız məlumatlara görə bəzi fəalların evlərində gizli kamera və dinləmə cihazları quraşdırılıb və onların özəl həyatları lentə alınır və dinlənilir.

ETTELAAT məmurları buraxdıqları  şəxslərdən  onlarla əməkdaşlıq etmələrinə  razılıq vermələrini tələb edir .Əks təqdirdə onların sakit yaşamalarına imkan verməyəcəkləri ilə hədələyirlər. Bu şəxslərə  hər hansı mədəni, ictimai yığıncaqlarda iştirak etmək, digər fəallarla təmasda olmaq, uzaq yerlərə, xüsusilə də sərhəd bölgələrinə  səfərə çıxmaqla bağlı qadağa qoyulub.

Hazırda buraxılan şəxslər üçün daha bir təhlükə  mövcuddur. Onlar ya oğurlanır, ya yoxa çıxır və ya güya qəza nəticəsində ölürlər. bütün bu kimi qədar və insanlıqdan uzaq davranıçlar göstərir ki ,fars şovinist rejimi Güney azərbaycanda kütləviləşmiş milli hərəkatı boğmaq və susdurmaq istəyir. Lakin,  rejim milli hərəkat fəallarına qarşı zorakılıqlar - qanunsuz həbslər, amansız işgəncələr həyata keçirsə də, Güney Azərbaycan türkünün milli müqavimət gücünü sındırmaq iqtidarında olmadığınl anlamış oldu. Təkcə bu fakt yetər ki, həbs olunan 15 min insandan bir nəfəri belə rejimin saxta etiraf alma planına boyun əymədi. Bu da milli hərəkatın zəngin milli  - mənəvi kökdən qidalandığını göstərir.

Biz, Heç kəsin işgəncəyə və ya qəddar, qeyri-insani, yaxud ləyaqəti alçaldan davranış və cəza növlərinə məruz qalmamalı olduğunu bəyan edən müxtəlif  beynəlxalq sənədlərə,  Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsində elan edilmiş prinsiplərə istinad edərək Güney Azərbaycanda həbs olunanlarla bağlı işgəncələrə və digər qəddar, qeyri-insani, ləyaqəti alçaldan davranış və cəza növlərinə son verilməsini və beynəlxalq qurum və təşkilatların bu məsələyə münasibət bildirməsini istəyirik.

Iran adlanan ölkədə məhbusların şikayətlərinin araşdırılması üzrə müstəqil mexanizmlər olmadığından,  bu məsələ ilə   Işgəncələrə dair şikayətlərlə məşğul olan müstəqil tərəfsiz beynalxaq təşkilatların ekspertləri məşğul olmalıdırlar.
Bunun üçün beynəlxalq səviyyədə Güney Azərbaycanda İşgəncələrə qarşı  Xüsusi Məruzəçisi olan ekspert qrupu formalaşdırımalı, bu ekspert qrupu tərəfindən orada baş verən  işgəncələr və işgəncə kimi qiymətləndirilən həbs şəraiti hərtərəfli və obyektiv şəkildə araşdırılmalı,  BMT və  digər beynəlxalq təşkilatlara məruzə hazırlamalıdır.

                          
                                               

Politoloq SADİQ İSABƏYLİ